Chữ 君 Quân

  Chữ 君 Quân là một chữ hội ý kết cấu trên dưới, phần trên là biểu tượng của bàn tay cầm quyền (chữ 尹 Doãn cũng có ng...

 Chữ 君 Quân là một chữ hội ý kết cấu trên dưới, phần trên là biểu tượng của bàn tay cầm quyền (chữ 尹 Doãn cũng có nghĩa là cai trị), nét phẩy là biểu tượng của ngọn roi, cũng chính là quyền lực uy phong, tri thức và phẩm hạnh của đấng minh quân giữ trọng trách trị vì thiên hạ. Bộ 口 (miệng) bên dưới biểu thị sự sai khiến bằng mệnh lệnh. Kết hợp hai yêu tố trên và dưới, cùng thể hiện một ý nghĩa: đấng minh quân là người dùng quyền uy sai khiến, trị vì thiên hạ, chỉ cần lên tiếng mà chưa cần ra tay.

Đó là thứ quyền uy của người đức cao vọng trọng, đứng đầu muôn dân. “Trì trượng động khẩu giả, quân dã” (người cầm gậy, lên tiếng sai bảo chính là quân vương) là cách định nghĩa ngắn gọn nhất mà cũng đầy đủ nhất về đấng quân vương.

Về đạo làm vua hay nói rộng hơn là thuật lãnh đạo cổ nhân quan niêm phải cai trị bằng nhân nghĩa, bằng cách giáo dục quần chúng. Khổng Tử nói: "Dùng mệnh lệnh pháp luật để hướng dẫn chỉ đạo dân, dùng hình phạt để quản lý dân, làm như vậy có thể giảm được phạm pháp, nhưng người phạm pháp không biết xấu hổ, sỉ nhục. Dùng đạo đức để hướng dẫn, dùng lễ nghĩa để giáo hóa dân thì dân sẽ hiểu được thế nào là nhục nhã khi phạm tội, sẽ cam tâm tình nguyện sửa chữa sai lầm của mình tận gốc từ tư tưởng”.

Về đạo đức người lãnh đạo, sách Đại Học có câu:

"Đức là gốc, tài sản là ngọn. Nếu như bỏ gốc mà lấy ngọn, thì sẽ tranh lợi với dân, cướp bóc dân. Nếu ở trên phản lại lòng dân, chỉ biết phát ra những mệnh lệnh trái lẽ, chỉ lo tích tụ tài sản châu báu ngọc ngà, thì dân chúng sẽ đối xử lại bằng những điều phản nghịch, khiến cho triều đình ngày một khánh kiệt".

Khổng Tử nói "Người bề trên coi trọng lễ thì lãnh đạo dân chúng rất dễ” Trong quan hệ cấp trên với cấp dưới thì quan điểm của Khổng Tử là "Người bề trên đối với kẻ dưới không khoan dung rộng lượng, chấp hành lễ không nghiêm túc kính cẩn, cử hành tang lễ không đau buồn, thương xót, làm sao ta có thể chịu được ?”. Quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới không phải là quan hệ một chiều. Tử Lộ hỏi về đạo thờ vua, Khổng Tử nói "Không được lừa dối vua. Nhưng nếu vua sai lầm, phải hết sức khuyên can dù phải xúc phạm đến vua.

Thuật lãnh đạo của Nho giáo đề cao những lãnh đạo biết quý trọng tài năng, biết dùng người. Vua Vệ Linh Công là người vô đạo nhưng không bị diệt vong theo Khổng Tử "bởi vì nước Vệ có Trọng Thúc Ngữ giỏi việc ngoại giao tiếp đãi tân khách, Chúc Đà quản lý tốt việc tế lễ tông miếu, Vương Tôn Giả giỏi thống lĩnh quân đội. Biết dùng người như vậy thì làm sao mà mất nước được?”. Nên dùng người nghiêm túc, cẩn thận, biết lo lắng, mưu tính khi đối mặt với công việc để đạt thành công. Nho giáo xem hiền tài là nguyên khí quốc gia, vì vậy "Phát hiện người có tài đức mà không đề bạt cất nhắc hoặc không trọng dụng, đây là khinh rẻ người có tài đức vậy.

Người lãnh đạo phải có học vấn mới thực hiện tốt công việc của mình. Bậc đại trí như vua Thuấn là người ham hỏi han, để tâm suy xét cả những lời thiển cận bình thường, bỏ qua cho những ai bày tỏ điều gì xấu, tán dương những ai nêu lên được điều gì tốt đồng thời chọn lấy cái ở giữa mà thi hành.

Điều quan trọng nhất trong việc cai trị thiên hạ là lễ nhạc, luật lệ và văn tự. Nếu nắm vững ba điều này thì ít phạm sai lầm. Sách Trung Dung đưa ra 9 nguyên tắc lớn trong đạo trị quốc là:

* Tu dưỡng bản thân thì đạo đức được xác lập.

* Tôn trọng hiền tài thì không bị mê hoặc, ngu tối.

* Yêu quý thân tộc thì chú bác, anh em không oán hận.

* Kính trọng đại thần thì công việc ít phạm sai lầm.

* Săn sóc quần thần thì kẻ sĩ tận lực báo đáp.

* Quan tâm đến dân thì dân chúng thực hiện tốt mọi điều bề trên đề ra.

* Khuyến khích bách nghệ phát triển thì vật dụng, hàng hóa buôn bán đủ đầy, sung túc.

* Trọng đãi người nước ngoài đến nước mình làm ăn sinh sống thì bốn phương quy thuận.

* Vỗ về chư hầu thì khắp thiên hạ sẽ kính phục.